Tunnel kan overstromingsoverlast Valkenburg beperken

In juli 2021 werd Limburg geteisterd door hevige overstromingen. In Nederland eisten de deze overstromingen gelukkig geen mensenlevens, maar er was wel veel schade, onder andere in Valkenburg. De bijzondere ligging van Valkenburg, onder in een beekdal met rivier de Geul dwars door het centrum van de stad, is daarvan een oorzaak. Het water steeg boven het niveau van de kademuren uit en zette het toeristische centrum geheel onder water.

Jeroen de Leeuw,  specialist ondergrondse infrastructuur bij Witteveen+Bos, herkende de specifieke situatie bij Valkenburg en legde het verband met projecten in buitenlandse steden die met soortgelijke problemen kampten. Jeroen: ‘Onder meer in Zwitserland is op een aantal plaatsen een tunnel aangelegd als bypass bij hoog water. Een dergelijke ondergrondse bypass zou, als onderdeel van een breder pakket aan maatregelen, ook een oplossing kunnen zijn voor Valkenburg. Immers, die situatie is voor Nederland vrij uniek, maar in bergachtige gebieden in het buitenland zeker niet. We zien dit als één van de mogelijke maatregelen gezien om wateroverlast in de toekomst te voorkomen.’

Maatregelen in een breder perspectief

Herman Mondeel, watermanager bij Witteveen+Bos: ‘Over het algemeen wordt als norm gehanteerd dat er eens per 10 tot 100 jaar een overstroming vanuit een beek op mag treden. Bij grasland mag dit vaker, in stedelijk gebied is de norm strenger (eens per 100 jaar). Dit betekent dat bij zeer extreme situaties het beekdalsysteem verzadigd en vol is, en er dus nog wel overstromingen op kunnen treden. De recente overstroming heeft laten zien dat het altijd extremer kan dan je denkt. Daarop moeten we voorbereid zijn. Voor de zeer extreme situaties, zoals in juli 2021, is het dan zaak om de schade zoveel mogelijk te beperken.’

Dit kan door de inrichting van het stroomgebied, bijvoorbeeld bovenstrooms met watervasthoudmaatregelen (retentie) en met het inrichten van waterbekkens en overstromingsvlaktes. In specifieke situaties kan het echter ook aantrekkelijk zijn om het regenwater juist zo snel mogelijk af te voeren. Daarom is een analyse van het gehele systeem cruciaal om de passende maatregelen te kunnen treffen.

Unieke ligging

De mogelijkheden voor maatregelen in Valkenburg zijn beperkt door de ligging van de historische stad in het smalle beekdal, met woningen en bedrijven direct aan weerszijden van de Geul. Een tunnel als bypass kan daarmee een kosteneffectieve maatregel zijn. De schade in Valkenburg wordt geschat op 400 miljoen euro en de impact voor bewoners en ondernemers is enorm. Gezien de beperkte kosten van de tunnel in relatie tot de schade die is opgetreden, lijkt de tunnel een kosteneffectieve maatregel.

Een of twee tunnels met een diameter van ca. 3,5 m kunnen zo’n 30 á 60 m³/s afvangen, en hiermee de hoogwaterpiek onder Valkenburg door leiden. De verwachting is nader onderzoek zal uitwijzen dat dit, eventueel in combinatie met maatregelen bovenstrooms, voldoende is om in de toekomst overstromingen in soortgelijke extreme situaties te voorkomen. Een systeemanalyse is nodig om beter inzicht te krijgen in het systeem en de mogelijke afvoeren die op kunnen treden. Daarnaast dient de tunnel hydraulisch te worden doorgerekend en moet worden gekeken naar kosten en baten van de maatregelen.

De tunnel zorgt voor een versnelde afvoer en dit moet benedenstrooms niet tot extra problemen leiden. Ook dit zal nadere onderzocht moeten worden. Op het eerste gezicht lijkt er tussen Valkenburg en het punt waar de Geul in de Maas uitmond ruimte te zijn om passende maatregelen te nemen om de het water veilig naar de Maas te voeren.

Klimaatverandering

Door klimaatverandering zal de kans op overstromingen toenemen. Overstromingen zijn nu en in de toekomst nooit 100 % te voorkomen. Dit betekent dat we er bij de inrichting van het stedelijk gebied en daarbuiten rekening mee moeten houden dat er extreme situaties op kunnen treden. Hiervoor worden al stresstesten uitgevoerd vanuit het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Op basis van die stresstest wordt gekeken of het risico acceptabel is, of dat aanvullende maatregelen nodig zijn. Valkenburg heeft een dergelijke stresstest ondervonden. Hieruit blijkt dat aanvullende maatregelen nodig zijn om overstroming zoveel mogelijk te voorkomen en daarnaast de schade te beperken, wanneer een overstroming zich toch voordoet.