Getijdennatuur langs Boven- en Beneden Merwede

In de Boven en Beneden Merwede, in het deltagebied van Dordrecht tot aan Gorinchem wil Rijkswaterstaat in het kader van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) ruim 60 hectare aan getijdennatuur inrichten. Schoon en gezond water is van levensbelang voor mensen, dieren en planten. Zo investeert Rijkswaterstaat in het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit, door een goede leefomgeving te bieden voor planten en dieren, om aan de KRW-normen te voldoen. Samen met ingenieursbureau BWZ staat Witteveen+Bos voor de opdracht om de maatregelen en de uitvoering ervan voor te bereiden, met een planstudie en de contractvoorbereiding. De getijdennatuur moet voor 2027 worden gerealiseerd.

Een brede opgave, waarvoor verschillende varianten denkbaar zijn en zullen worden uitgewerkt. Wat wil opdrachtgever Rijkswaterstaat hier bereiken? Gert-Jan Goelema, vanuit RWS West-Nederland Zuid als omgevingsadviseur bij het project betrokken: ‘We hebben in Nederland niet zoveel getijdennatuur meer. Voor de aanleg van de Deltawerken, toen de zuidwestelijke delta nog niet afgesloten was, kwam het getij door eb en vloed overal ver het land binnen. De verschillen tussen eb en vloed zijn na het afsluiten van de delta een stuk kleiner geworden en er is in Nederland door menselijk handelen veel getijdennatuur verdwenen. Zo zijn er vaak ten behoeve van de scheepvaart en hoogwaterveiligheid harde oevers aangebracht langs de rivieren. Door die verstening zijn natuurlijke processen van erosie en sedimentatie verdwenen. Dat heeft gevolgen voor de ecologische waterkwaliteit in het gebied. Die kwaliteit willen we nu terugbrengen.’

‘We richtten ons in eerste instantie op de Noordbovenpolder, die 57 hectare groot is, maar de conclusie was daar al snel dat het lastig is om de volledige ontwikkeling hier te realiseren. Vooral omdat RWS er weinig grond in eigendom heeft en doordat er veel kabels en (gas)leidingen in het gebied liggen. En omdat er op andere plekken zeker ook mogelijkheden zijn om het doel te bereiken, is RWS verder gaan kijken.’ Timo Worm, vanuit Witteveen+Bos betrokken als projectleider, vult aan: ‘Er is toen een nieuwe opdracht uitgeschreven door Rijkswaterstaat en die hebben wij gewonnen. Wij kijken, samen met BWZ Ingenieurs, naar het hele KRW-waterlichaam Boven en Beneden Merwede, en zoeken kansen om die 57 ha te realiseren. Dat is trouwens inmiddels ruim 60 hectare geworden, en tijdens de uitwerking van de ontwerpvarianten zoeken we zelfs naar 75 hectare, om daarmee robuust te ontwerpen in deze projectfase.’

Over wat voor soort maatregelen gaat het dan? Timo Worm: ‘Om die getijdennatuur te creëren kan je allerlei ingrepen bedenken, zoals het aanleggen of herstellen van kreken, ruimte maken voor overstromingsvlakten, want er is nu best veel bedijkt, of middelen om de effecten van golfslag van schepen te verminderen. Bijvoorbeeld door kribben te vervangen door langsdammen, zodat er meer luwe zones zijn voor de vissen. Ook is het belangrijk om de paai- en opgroeimogelijkheden voor vissen te vergroten, met vispassages bijvoorbeeld, zodat polders aangekoppeld kunnen worden die voor de vissen als kraamkamer kunnen fungeren.’

Gert-Jan Goelema: ‘De kunst wordt natuurlijk om in samenspraak met de stakeholders en de omgeving zoveel mogelijk te zorgen voor een win-winsituatie. Er spelen zeker in dit gebied naast KRW meer doelen en opgaves, vanuit Natura 2000, natuureducatie, watersysteem, scheepvaart en recreatie(vaart). In de verkenningsfase zijn alle partijen in beeld gebracht en is er kennisgemaakt. Begin februari was er een digitaal ontwerpatelier en zijn de betrokkenen meegenomen in de opgave. Hoe verder we komen in het proces, hoe specifieker de vraag wordt gesteld wat hun wensen en doelen zijn, of en hoe we die kunnen integreren en wat hun bijdrage daaraan kan zijn. Het moet een integraal ontwerp zijn.’ Werpen de beperktere mogelijkheden tot bijeenkomsten door de coronamaatregelen daarbij nog roet in het eten? Timo: ‘De overleggen zijn noodgedwongen alleen digitaal, ik ken het team van Rijkswaterstaat dan ook alleen van het beeldscherm en krijg daarmee soms letterlijk een kijkje in de keuken. Op die manier leer je elkaar toch ook wel kennen en misschien zorgt dat wel dat de samenwerking heel prettig is. Het ontwerpatelier, dat we onlangs hadden met alle stakeholders, verliep ook digitaal succesvol. Goed om te zien dat de aanwezigen zoeken naar de beste integrale oplossing, we hebben elkaar nodig om onze doelen te bereiken. We kunnen deze opgave niet alleen realiseren, zo simpel is het.’