Met innovatieve systeemanalyse naar klimaatrobuust Eelderdiep

Langjarige grond- en oppervlaktewatermodellering, analyse van de ecologische waterkwaliteit én uitgebreide landschapsanalyse zijn voor het eerst gecombineerd om te komen tot een integrale systeemanalyse. Witteveen+Bos heeft deze innovatieve aanpak mogen toepassen op het beeksysteem Eelderdiep, in opdracht van en in nauwe samenwerking met Waterschap Noorderzijlvest. De resultaten zijn bedoeld om inzicht te krijgen in de natuurlijke werking van het watersysteem, zowel kwalitatief als kwantitatief. Op basis van dit inzicht wil Waterschap Noorderzijlvest samen met gebiedspartners nagaan hoe een klimaatrobuust Eelderdiep eruit kan zien en hoe het realiseren van de KRW doelen (Kaderrichtlijn Water) hand in hand kan gaan met de eigenschappen van het watersysteem.

Bij deze opdracht is de meerwaarde van een multidisciplinaire aanpak optimaal benut. Witteveen+Bos hanteert bij vraagstukken in het landelijk gebied bij voorkeur de aanpak om te redeneren vanuit het lokale en regionale natuurlijke systeem in plaats van vanuit sectorale opgaven. Dit vanuit de overtuiging dat een integrale gebiedsbrede analyse leidt tot betere en meer robuuste oplossingen.

Deze integrale systeemanalyse is een nieuwe stap in de ruime ervaring van Witteveen+Bos met systeemanalyses ten behoeve van de ecologische waterkwaliteit. Om te komen tot deze analyse hebben specialisten van verschillende vakdisciplines samengewerkt. Bovendien is gebruik gemaakt van de kennis en ervaring binnen waterschap Noorderzijlvest.

Completer systeembegrip

De complexiteit van deze vorm van analyse schuilt met name in de combinatie van rekenmodellen en data, en de multidisciplinaire samenwerking ten behoeve van begrip van “het geheel”. Het resultaat is niet alleen een completer systeembegrip, maar ook een verdieping van de wijze van samenwerking tussen collega’s onderling en tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. De integrale systeemanalyse dwingt eenieder om over de grenzen van zijn eigen vakgebied heen te denken.

Waterschap Noorderzijlvest heeft te maken met tal van opgaven: klimaatadaptatie, droogteproblematiek, wensen van gebruikers en biodiversiteitsvraagstukken. Ook speelt hier de Europese Kaderrichtlijn Water, waarbij grond- en oppervlaktewater vanaf 2027 van goede chemische en ecologische kwaliteit moet zijn, een rol.

Met de integrale systeemanalyse is in kaart gebracht hoe de verschillende componenten van het beeksysteem Eelderdiep en het stroomgebied samenhangen, hoe deze elementen de natuurlijke werking van het watersysteem en landschap bepalen, en hoe dit zich verhoudt tot de huidige werking en inrichting van het systeem. De analyse omvat onder meer oppervlakte- en grondwater, ecologie, waterkwaliteit, ondergrond/geologie, bodem, landgebruik en landschapsgeschiedenis, inclusief landgebruik aanpassingen die door de mens zijn aangebracht in het watersysteem.

Natuurlijke werking van het systeem

De grootste winst van de multidisciplinaire aanpak is dat zo is achterhaald hoe het Eelderdiep historisch is gevormd als gevolg van interacties tussen landschap, water, bodem, ondergrond en ecologie, hoe de mens hier op heeft ingegrepen en wat het gevolg is voor de natuurlijke processen die nu bepalend zijn voor hoe het watersysteem zich gedraagt. We begrijpen nu wat we in het landschap terugzien en hoe dat samenhangt met alles wat er in de bodem en ondergrond gebeurt en gebeurt is. Uit de analyse is bijvoorbeeld naar boven gekomen waar de van nature vochtigere gebieden liggen en welke rol deze spelen in de natuurlijke waterbergingscapaciteit van het gebied. In huidige gebruiksfuncties worden deze vochtige gebieden soms als lastig ervaren, maar de systeemanalyse heeft laten zien dat deze condities niet zozeer een afwateringsprobleem zijn, maar een gevolg van de sterke lokale aanvoer van kwel. Dit helpt het Waterschap om het gesprek aan te gaan met de omgeving en opgaven en ambities in perspectief te plaatsen. Ook kan met de kennis van het functioneren van het gebied meer optimaal gebruik worden gemaakt van de natuurlijke waterhuishouding, bijvoorbeeld bij het oplossen van droogtevraagstukken. Daarnaast blijkt dat ambities op gebied van beekvissen op bepaalde locaties minder goed passen bij de natuurlijke werking van het systeem dan elders in het Eelderdiepsysteem. Dit omdat uit de analyse blijkt dat op bepaalde plekken in het verleden geen of weinig open water geweest is en in de huidige situatie inlaat van kanaalwater nodig is om de gewenste hydrologische condities te creëren. Op basis van de bevindingen uit de systeemanalyse zijn keuzes te maken voor geschikte locaties voor natuurherstel, waar maatregelen kunnen worden ingebed in- en ondersteund door de natuurlijke werking van het watersysteem.

Met de uitkomsten van de innovatieve systeemanalyse kan het Waterschap Noorderzijlvest toewerken naar een klimaatrobuust watersysteem, waarbij de natuurlijke werking van het watersysteem zoveel mogelijk wordt versterkt en waar mogelijk wordt hersteld (KRW doelen). Opgaven kunnen op deze manier een plaats krijgen in de werking van het systeem, in plaats van andersom. De inzichten van de systeemanalyse geven handvatten voor het gesprek binnen én buiten het waterschap, omdat de eigenschappen en de relaties tussen de verschillende componenten van het watersysteem de basiskaders laten zien waar alle gebruiksfuncties mee te maken krijgen. Zo komen ook de knoppen in beeld waar aan gedraaid kan worden om op duurzame wijze verschillende doelen te realiseren en de natuurlijke eigenschappen van het systeem passend te benutten.

Online visueel verhaal

Om deze complexe analyse op een toegankelijke manier te kunnen gebruiken voor het gesprek binnen en buiten het waterschap, is gekozen voor een andere vorm van rapportage dan een regulier rapport. De integrale systeemanalyse wordt gepresenteerd in een ArcGIS Storymap: een online aantrekkelijk visueel verhaal. Deze  manier van presenteren van de resultaten helpt om niet alleen vak-experts en beleidsmakers, maar ook stakeholders en andere geïnteresseerden op een leuke, laagdrempelige en inhoudelijke wijze kennis te laten maken met de werking en eigenschappen van het Eelderdiep watersysteem. De Storymap is te vinden via deze link: Integrale Systeemanalyse Eelderdiep.