Het moonshot van Imke Leenen: Binnen 10 jaar veilig drinkwater uit afvalwater
In 1962 maakte president John F. Kennedy met een inspirerende, gedurfde speech - ook bekend als de ‘Moonshot speech’ - de Verenigde Staten rijp voor een kostbaar maar zeer succesvol ruimtevaartprogramma, een programma waarin duizenden Amerikanen hun kennis, inzichten en energie samenbalden om de eerste mens voet op de maan te laten zetten. Ook in het waterbeheer kunnen we vandaag de dag wel wat ‘moonshot thinking’ gebruiken. Als afsluiting én voortzetting van de webinarreeks ‘Klimaatrobuuste Watersystemen’, vragen we een aantal mensen uit de wereld van de wetenschap en het waterbeheer naar hun persoonlijke moonshot en de inzet die ze daarvoor plegen. Deze keer: Imke Leenen.
Imke Leenen werkt als zelfstandig waterprofessional op het gebied van water & gezondheid. Ze is gespecialiseerd in de microbiologie van (zwem)water en stedelijk water: levende organismen die een gevaar kunnen opleveren voor de gezondheid van mens en dier. Momenteel werkt zij namens de Unie van Waterschappen aan het intensiveren van de rioolwaterbemonsteringen op alle rwzi’s, op dagelijkse basis (Covid-19). Ook is zij betrokken bij het project ‘De Ultieme Waterfabriek’.
Wie ben je en wat drijft je als waterprofessional?
'Ik ben een waterbemoeial. Ik bemoei mij graag met zaken waar water en mensen bij elkaar komen. Vooral om te zorgen dat we bij alles wat we in het waterbeheer doen, de volksgezondheid niet uit het oog verliezen. We zijn geneigd te vergeten dat de aanleg van riolering meer heeft betekend voor de volksgezondheid dan wat dan ook. De kennis over ziekteverwekkers in rioolwater en oppervlaktewater dreigt te verdwijnen. We weten steeds meer over de ecologie, maar steeds minder over de microbiologie van ons water. En die kennis is van groot belang om de watertransitie ook op een gezonde manier te maken.'
Wat is jouw moonshot en wat is daarvoor nodig?
'Mijn moonshot is dat we binnen tien jaar zo ver zijn dat we ons afvalwater veilig en verantwoord kunnen gebruiken als proceswater, voor de voedselproductie, maar ook als drinkwater. Daarvoor moeten we meer aandacht krijgen voor de microbiologische aspecten van het water. We kijken nu vooral naar de ecotoxicologische effecten van blootstelling aan giftige chemische stoffen. Hierbij gaat het vaak om langdurige blootstelling aan lage tot zeer lage concentraties. Maar bij ziekteverwekkers voor mens en dier gaat het juist om incidentele blootstelling aan vaak heel hoge concentraties, waar je acute klachten van krijgt. Denk aan ziekte van Weil of een explosie van maagdarmklachten na recreëren nabij een riooloverstort.'
Welke bijdrage kun je daar als onderzoeker en adviseur aan leveren?
'Doen wat ik mijn hele leven al met veel enthousiasme doe: kennis en inzichten die ik hierover heb opgedaan, overbrengen en onder de aandacht brengen van anderen. Bijvoorbeeld als gastdocent aan Wageningen Universiteit. Maar ook bij het begeleiden van promovendi, en in de projecten waar ik bij betrokken ben, zoals ‘De Ultieme Waterfabriek’. Hierin onderzoeken we met drinkwaterbedrijven en waterschappen gezamenlijk hoe en onder welke voorwaarden gezuiverd afvalwater rechtstreeks kan worden gebruikt als bron voor drinkwater. Dus wat is er nodig qua techniek, maar vooral ook wat is het effect op het watersysteem? En wanneer is het acceptabel om effluent veilig, verantwoord en vooral maatschappelijk geaccepteerd te gaan hergebruiken? We mikken daarbij op het hoogst haalbare: van afvalwater drinkwater maken.'
En als mens?
'Ik leef al mijn hele leven lang vrij bewust. Er liggen zonnepanelen op het dak, we hebben een moestuin, we gebruiken alleen de auto als het echt nodig is. We kopen veel lokaal en ik ben al 35 jaar vegetarisch. Mijn kinderen kregen vroeger trouwens wel vlees, want mijn man en ik vonden dat ze zelf hun keuze moesten maken. Dat hebben ze gedaan. De een is nu ook vegetarisch, de ander eet nog vlees. We verspillen geen water. Hergebruiken waar het kan, en we zijn afgekoppeld van het riool.'
Wat wil je andere waterprofesssionals meegeven?
'Denk na, blijf denken in kansen en mogelijkheden, en sta open voor experts en expertises die buiten je eigen terrein liggen. Want samen bereik je meer. Laat je niet weerhouden door normen, wetten, regels of gewoontes. En bedenk ook dat alles wat we vroeger hebben bedacht, niet direct bij het oud vuil hoeft te worden gezet. Over de meeste zaken hebben onze voorgangers goed nagedacht. Laten we alsjeblieft zaken alleen veranderen als ze echt meerwaarde hebben, en de rest bij het oude laten. Je moet ook durven constateren dat het soms beter is riolering aan te leggen en het vieze water (soms ook het regenwater) af te voeren, in plaats van met man en macht proberen het nog te gaan hergebruiken, omdat hergebruiken moet.'