Mariënburgplein
Op weg naar groener beleefplein geworteld in historie
Mariënburgplein
De gemeente Nijmegen wil de binnenstad groener, aantrekkelijker en nóg bruisender te maken. Eén van de acties is de herinrichting van het Mariënburgplein. De wens is om dit plein te vergroenen en bezoekers het ‘verhaal van de plek’ te laten beleven, zodat het uitnodigt tot ontmoeting en verblijf. Witteveen+Bos heeft in het proces participatie een belangrijke plek gegeven. Het participatieve schetsontwerp is het resultaat van de ambities van de gemeente én de inbreng van omwonenden (jong en oud) en lokale ondernemers.
Het Mariënburg is een centraal plein in de binnenstad van Nijmegen. Op het plein staat de Mariënburgkapel, daterend uit de Middeleeuwen. Om het plein heen bevinden zich publieke functies zoals de openbare bibliotheek, de Stadswinkel, het Regionaal Archief en het filmhuis LUX. Ook wonen er mensen aan het plein. In de huidige opzet oogt het plein ‘stenig’ en is vaak wind voelbaar waardoor het minder aantrekkelijk is om te verblijven. De historie en identiteit van de plek zijn belangrijke vertrekpunten voor het ontwerpproces op weg naar meer groen en beleving.
Locatie met historie
‘De kapel die als stille getuige alle eeuwen overleefd heeft, kent de Mariënburg als geen ander: een plaats waar begraven, gebeden, geleden, gefeest, gevochten, gevreeën, gescholden en gehandeld werd.’
Citaat van het Huis van de Nijmeegse geschiedenis
Verhaal van de plek
De locatie van het Mariënburg komt al in de Romeinse geschiedschrijving voor als begraafplaats. In de loop van de vijftiende eeuw werd een vrouwenklooster met kapel gesticht, genaamd ‘Mons Mariae’ ofwel Mariaberg. Het klooster lag midden in een uitgestrekte tuin, deels onbebouwd en deels gebruikt als kerkhof, bleekveld en boomgaard. In 1591 veroverde prins Maurits Nijmegen op de Spanjaarden, wat het einde van het kloosterleven op de Mariënburg betekende.
De gebouwen kregen sindsdien diverse bestemmingen, zoals kazerne, paardenstal, hospitaal, schouwburg, muziekhal en militair magazijn. Begin negentiende eeuw werden de meeste kloostergebouwen afgebroken en in 1824 werd het Arsenaal, een militaire opslagplaats, gebouwd.
Begin twintigste eeuw leek de kapel rijp voor sloop, maar de beroemde architect Pierre Cuypers wist dit te voorkomen. Onder leiding van stadsarchitect Jan Jacob Weve werd de kapel in 1910 gerestaureerd en ingericht als gemeentemuseum. Sindsdien staat de kapel vrij en ontstond de kenmerkende driehoekige vorm van het plein.
In de twintigste eeuw werd het plein gebruikt voor parkeren, markten en kermissen en vestigden zich banken en winkels. De plek kwam terecht in het collectieve geheugen van de Nijmegenaren. Tussen 1998 en 2000 onderging de omgeving van de Mariënburgkapel een flinke verbouwing, waarbij onder andere de Marikenstraat, LUX en de bibliotheek ontstonden. Hierbij werd ‘de vloer’ rondom de kapel een etage omhoog gebracht, waardoor er ruimte voor winkels en laden en lossen onder het plein ontstond. Daarom hebben we nu te maken met een opgetild plein dat gezien kan worden als daktuin. Sinds 2010 is de Mariënburgkapel het onderkomen van het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis vanwaar het verhaal van Nijmegen wordt verteld.
Participatie ontwerpproces: volwassenen én kinderen
Bij het maken van een schetsontwerp is voor Witteveen+Bos creëren van een breed draagvlak een belangrijke voorwaarde geweest om het Mariënburg tot een groen beleefplein te maken. Daarom is in twee fases participatie verankerd in het proces. In de eerste fase door samen met de gemeente en direct belanghebbenden zoals omwonenden, ondernemers vanuit de aangrenzende publieke gebouwen en standhouders die het plein nu gebruiken een schetsontwerp te maken die de identiteit en ambitie voor het Mariënburgplein weerspiegelt.
Dit schetsontwerp is in de tweede fase door Witteveen+Bos verder uitgewerkt en breed getoetst bij de bewoners van Nijmegen. Een plattegrond met bijbehorende staalkaarten met inspiratiefoto’s geven een concreet beeld van de mogelijkheden op het plein. Hierbij zijn zowel volwassenen als kinderen gevraagd te stemmen op hun favoriete inrichtingselementen, materialen, vormen en kleuren en type speelaanleiding.
Om participatie te vergemakkelijken konden jong en oud drie weken lang stemmen via een online vragenformulier. Deze actie is gepromoot in de bibliotheek, het LUX en de Kapel. Met speciale aandacht voor kinderen om ze te enthousiasmeren om mee te denken over de speelaanleiding. Op het plein is ruimte gemaakt voor een duidelijk herkenbare speelplek, passend bij de doelgroep van ondere andere de bibliotheek en LUX.
Kinderen kiezen 'floor is lava'
De oproep om te stemmen heeft erin geresulteerd dat maarliefst 59 kinderen hebben gestemd op hun favoriete spel, met als winnaar ‘The Floor is Lava.’ Dit favoriete spel kan straks bij één van de stakeholders aan het Mariënburgplein worden opgehaald. De speelaanleidingen worden ’s ochtends klaargezet voor de kinderen en ’s avonds weer opgeborgen.
Schetsontwerp in detail
Om de connectie te maken met de historie van de plek, specifiek het vrouwenklooster met kapel en kloostertuin, is een hortus conclusus als belangrijk element opgenomen in het ontwerp.
Deze constructie markeert de voormalige verbinding tussen de waardevolle Mariënburgkapel en het Arsenaal. Een patroon in het dak met geometrische vormen en bladerpatroon is een verwijzing naar de voormalige kloostertuin. Hierdoor ontstaat op zonnige dagen of door verlichting in de avond een prachtig schaduwspel die refereert naar de voormalige kloostertuin.
De hortus conclusus is een vast ijkpunt maar flexibel in gebruik. Het kan worden geintegreerd bij evenementen op het plein en bijvoorbeeld dienen als vast onderdeel voor tijdelijke tentoonstellingen. Met de hortus conclusus wordt iedere bezoeker zich bewust van de geschiedenis van dit bijzondere plein in Nijmegen.
Belangrijk uitgangspunt in het ontwerpproces is dat het verhoogde plein van het Mariënburg fungeert tevens als dak. Dit brengt diverse technische uitdagingen met zich mee, die opgelost dienen te worden in het ontwerp.
Zoals de gelimiteerde draagkracht van het dak en de beperking om de grond in te gaan. Bomen planten is daarom niet mogelijk. Vanuit de historie flankeren twee enorme bomen het plein en deze zijn behouden gebleven in het ontwerp. Ook met het oog op het veranderende klimaat en de opwarming van de stad, is het startpunt geweest om dit plein tot een prettige toekomstige verblijfsplek te maken.
Om de routing op het plein te verbeteren en open ruimte te behouden voor evenementen is het concept van een Perzisch tapijt toegepast: een duidelijke, energieke plint omzoomd een open, sobere middenruimte waarin de kapel een plek heeft als ware het een kunstwerk.
Dit accent helpt bezoekers bij wayfinding richting de voorzieningen (zoals de bibliotheek, LUX, archief, etc.), benadrukt en verbindt de ingangen en verhoogt de herkenbaarheid en beleving. De Nijmeegse identiteit wordt verder zichtbaar door de combinatie van patroon, plint en bestrating.
Vergroeningen van het plein dient meerdere doelen: seizoensbeleving, een visuele koppeling met de omgeving (de Marikenstraat in het bijzonder) en - ook belangrijk - er wordt schaduw gecreëerd om de hittestress op het plein te verminderen/een fijner microklimaat op het plein te realiseren (wind en warmte).
Ondergrondse technische uitdagingen op dit ‘dakpark’ maken het onmogelijk grote bomen op het plein te planten. De oplossing is gevonden in het plaatsen van beplanting in een verhoogde bak waarin zitgelegenheid is geïntegreerd. De omwonenden en ondernemers hebben gekozen voor een mooie mix van vaste planten en een meerstammige boom die de biodiversiteit in de stad stimuleert.
De volgende fase
De participatief schetsontwerp dient als solide basis voor de volgende fase waarin de plannen voor Mariënburgplein verder kunnen worden uitgewerkt tot een herkenbaar, vergroend plein dat het verhaal van de plek vertelt en uitnodigt tot ontmoeten. Onder meer samen met stakeholders, welstandscommissie, architect of kunstenaar, stedenbouwkundige, cultuurhistoricus etc..
Meer informatie
