Het Floriadeterrein ligt tussen de snelweg A6 en het Weerwater, aan de overzijde van het stadscentrum van Almere. De gemeente Almere is hoofdopdrachtgever van dit project. Witteveen+Bos werkte in opdracht van Weerwater C.V., een combinatie van Amvest en Dura Vermeer.

De opdracht: een groene stadswijk én expo neerzetten die antwoord geven op de grote stedelijke uitdagingen van de toekomst. In het najaar van 2021 is het terrein opgeleverd voor de inrichting van het evenement. Na de wereldtentoonstelling, die een half jaar heeft geduurd, wordt tussen 2022 en 2030 de woonwijk gerealiseerd.

Bij dit simultane ontwikkelingstraject is afscheid genomen van de klassieke volgorde van eerst bouwen en vervolgens het groen integreren. Het arboretum (de bomen en planten) heeft immers een hoge prioriteit bij deze wereldtuinbouwtentoonstelling. Tegelijkertijd moeten ook de behoeften van de aanstaande groene stadswijk met 660 woningen worden geïntegreerd.

‘Je kunt stellen dat we op het Floriadeterrein omgekeerde stedenbouw hebben toegepast’, vertelt Niels Monster, projectleider namens Witteveen+Bos. ‘Om de transitie van evenement tot wijk te realiseren zijn multifunctioneel ontwerpen, innovatief en circulair bouwen onmisbaar gebleken.’

Het thema van de Floriade 2022 is Growing Green Cities. Groeien naar een groene, gezonde stad met ruimte voor nieuwe en innovatieve ideeën en kansen voor iedereen. Witteveen+Bos heeft onder meer de uitwerking van het stedenbouwkundig plan en het inrichtingsplan voor de openbare ruimte verzorgd, net als de engineering van de civiele werkzaamheden (bruggen, bouw- en woonrijp maken, kabels en leidingen), onder meer met BIM/3D-modellen.

Daarnaast namen we de vergunningsbegeleiding, onderzoeken naar geluid, bodemkwaliteit, geotechniek en ecologie en ondersteuning bij projectmanagement voor onze rekening. Al vanaf de tekentafel is vanuit het perspectief van expo én woonwijk nagedacht over de infrastructuur van bijvoorbeeld rioleringen, wegen, bruggen, kabels en leidingen, maar is ook ruimte gemaakt voor innovaties en voorzieningen op het gebied van water, energie, verkeer, biodiversiteit om de toekomstige woonwijk groen en duurzaam te maken.

Het combineren van en samenwerken bij stedenbouw, vormgeving, engineering en andere essentiële disciplines heeft geresulteerd in meerdere innovaties (zie onderstaande kaders). Niels Monster: ‘Waar iedereen gewend is om bij de projectontwikkeling in een eigen wagonnetje achter elkaar aan te rijden, zijn deze partijen bij elkaar in één coupé gekropen om samen richting eindbestemming te rijden!’

Bij het ontwerp van de gebiedsontwikkeling hebben een aantal primaire functies centraal gestaan:

• klimaatbestendige inrichting;
• maximaliseren groene ruimte;
• inpassen autoluw mobiliteitsconcept (inclusief autodelen);
• beperken geluidshinder;
• optimaliseren luchtkwaliteit;
• beperken milieubelasting en realiseren van een energie-neutrale wijk;
• bevorderen circulair materiaalgebruik;
• bevorderen gezonde levensstijl.

De Floriade was geopend voor publiek van 14 april tot en met 9 oktober. Tussen 2023 en 2030 wordt vervolgens de groene stadswijk Hortus gerealiseerd. Witteveen+Bos is trots op haar betrokkenheid bij dit onderscheidende project. We hebben een waardegerichte aanpak opgezet om besluitvorming te optimaliseren binnen een onzekere projectcontext. Dit wordt gedaan door flexibiliteit in de beheersing van het project te brengen, door te sturen op doelstellingen en door expliciet te werken.

Het is de ambitie van Witteveen+Bos om de veelbelovende concepten breed in te zetten op andere locaties bij de transitie naar een duurzame en gezonde leefomgevingen.

Energiesysteem van de toekomst: Smart Thermal Grid

Het Floriadeterrein en de aankomende groene wijk beschikken over een Smart Thermal Grid (STG). Dit is een innovatief, collectief energienet, waarmee energievraag en -aanbod zoveel mogelijk onderling in balans worden gehouden. Wat overblijft wordt aangevuld met warmtewinning uit oppervlaktewater of vanuit energieopslag in de bodem. Omdat optimaal gebruik wordt gemaakt van de aanwezige energie, is het energetisch rendement van het STG hoog. Dit betekent dat de energie-aanvoer van buiten het gebied, in de vorm van elektriciteit, minimaal blijft. Het systeem is bij uitbreiding van de woonwijk opschaalbaar.

Tegengaan hittestress: schaalbare vergroening

Voor een prettig leefklimaat is bij de ontwikkeling van het Floriadeterrein zoveel mogelijk groen het uitgangspunt geweest. In de grids (straten) schaalt de verhouding tussen verharding en groen mee met het gebruik. Veelgebruikte grids (hoofdroutes en afvalinzameling) zijn breed bestraat. Voor de grids waar weinig of geen gemotoriseerd verkeer komt, is veel ruimte gemaakt voor natuur. Natuur en water bieden zo schaduw en verkoeling om hittestress tegen te gaan. De gebruikte technieken en materialen zijn schaalbaar en uitwisselbaar, zodat de groenverhouding kan worden aangepast als de bestemming wijzigt.

Inclusiviteit: minder-validen, blinden en slechtzienden

Bij de inrichting van het Floriadeterrein is veel aandacht besteed aan het creëren van een prettige leefomgeving voor iedereen. De straten zijn, waar nodig, voorzien van geleide- en noppentegels om de toegankelijkheid voor blinde en slechtziende mensen te waarborgen. In de aanstaande wijk zijn hiermee voorzieningen geïntegreerd die normaal zijn voorbehouden aan openbare ruimtes als stadscentrums, trein- en busstations of stationspleinen. Om de rolstoelvriendelijkheid te waarborgen, worden hoogteverschillen overbrugd met een hellingshoek van maximaal 2 %. Dankzij dit ‘vals plat’ kunnen rolstoelgebruikers zich met minimale inspanning vrij verplaatsen.

Grip op water: circulaire waterhuishouding

De waterhuishouding is zo ingericht dat het hemelwater zoveel mogelijk op de eigen kavels wordt vastgehouden. Het overschot aan hemelwater en afstromend water uit het openbare gebied wordt vervolgens zoveel mogelijk oppervlakkig afgevoerd. Dit heeft naast ecologische voordelen, ook positieve invloed op het leefklimaat en draagt bij aan kostenreductie. Het stelsel is ontworpen op een minimum aan ondergrondse betonnen riolering. Afwateringsvlakken met maximaal 2 procent hellingsvlak sturen het water. Bij het ontwerp is rekening gehouden met de bewateringsbehoefte van het aanwezige groen en grondwateraanvulling. De afstroming van het hemelwater is getoetst met rekenmodellen, zodat bij regen de wijk normaal begaanbaar blijft.

Ruimte voor gelijkstroom in openbare ruimte

Voor het Floriade-terrein bestond de wens om een gelijkstroomnetwerk te realiseren vanuit de gedachte: minder kabels, hogere efficiëntie en ingebouwde flexibiliteit. Het Floriade-terrein en de aanstaande woonwijk beschikt nu over een straatverlichtingsnetwerk op gelijkstroom plus een voorbereiding op een groter netwerk. Naast betrouwbaarder en efficiënter wordt het netwerk beheerd door de gemeente Almere in plaats van netbeheerder Liander. Hierdoor wordt Liander ontlast en kunnen eventuele storingen door de gemeentelijke dienst sneller worden verholpen. Dit biedt naast praktische voordelen ook een terugverdienmodel door kostenbesparing op stroom- en netbeheerkosten.

Twee werelden samen laten werken

Normaal wordt eerst gebouwd en daarna het groen aangebracht. Op het terrein van de Floriade 2022 is simultaan aan het bouwproces ook het arboretum gerealiseerd op bijna 200 percelen. Dit bracht flinke uitdagingen met zich mee tussen het groenteam van de gemeente Almere en de partijen belast met de bouw.

Het doorkruisen van vers aangelegde arboretumstroken of schade aan bomen kwamen regelmatig voor. Witteveen+Bos heeft geholpen om deze twee werelden met elkaar te verenigen om de onderlinge frictie te verminderen. Door problemen uit te spreken en door vanuit een plattegrond met alle percelen pragmatisch af te stemmen hoe voor beide partijen een werkbare situatie ontstaat, konden deadlines worden gehaald. Het resultaat was een samenwerking met onderling begrip en oog voor bouwer én groenvoorziening.

Bruggen uit hergebruikt materiaal

Voor de aankomende stadswijk Hortus zijn bruggen geconstrueerd met hergebruikt materiaal. Daarvoor hebben we ‘reverse engineering’ toegepast, waarbij we zijn uitgegaan van beschikbare bestaande materialen. Witteveen+Bos heeft het traject verzorgd van plan tot en met definitief ontwerp. We hebben gerecycled plastic verwerkt in de fiets- en loopbruggen afkomstig uit Almere zelf. Het dek en de liggers zijn gemaakt van bijvoorbeeld frisdrankflessen en ander verpakkingsmateriaal. Bij deze bruggen vormen elders afgedankte buispalen het fundament. Aanvullend is ook de beschoeiingsaankleding gemaakt van gerecycled plastic uit Almere zelf. Zo is gehoor gegeven aan de wens van de gemeente Almere om gebruik van nieuwe materialen te voorkomen.