Witteveen+Bos werkt al drie jaar aan diverse projecten binnen de samenwerkingsovereenkomst ingenieursdiensten ‘Programma Bruggen en Kademuren’ van de gemeente Amsterdam. De gemeente heeft een opgave voor natuurinclusief bouwen en heeft deze vastgelegd in beleid en wetgeving.

Een specifiek onderdeel daarvan is het ‘Handboek Natuurinclusieve Bruggen & Kademuren’, opgesteld door het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam, samen met bevoegd gezag (vergunningverleners) en de beheerders. Het handboek biedt een kader voor diverse concrete maatregelen op het gebied van biodiversiteit en klimaatadaptatie, zowel in de ontwerp- als in de realisatiefase.

Witteveen+Bos past het handboek toe binnen diverse projecten in het programma. Zo wordt de kademuur van de Nieuwe Herengracht vervangen op basis van ons ontwerp. Dit bevat diverse maatregelen op het gebied van biodiversiteit, duurzaamheid en circulariteit.

Vissen, macrofauna en ander waterleven zijn een belangrijke indicator voor de biodiversiteit en een gezond watersysteem. In het ontwerp van de kademuur zijn ‘visstenen’ opgenomen die schuilplekken bieden aan kleine en jonge vissen. Daarom worden ze ook wel ‘kraamkamers’ genoemd.

Er zijn verschillende mogelijkheden voor het realiseren van deze visstenen. Onder de kademuur van de Nieuwe Herengracht zijn deze opgebouwd uit basaltstenen van verschillende diameters (60 tot 125 mm) die in schanskorven van 300 x 1.000 x 1.000 mm (d x l x h) worden gevuld.

De schanskorven hebben geen functie voor vissen, maar worden toegepast om de visstenen gecontroleerd met een kraan te kunnen plaatsen. Deze maatregel is onder meer nodig om de rivierdonderpad (zie afbeelding), die vroeger rondzwom in de grachten, weer een geschikte habitat te geven.

De Amsterdamse binnenstad biedt beperkt ruimte voor de natuur. Daarom stimuleren we de groei van muurplanten op de vleugelwanden van de bruggen en de kademuren door het ontwerp van de kademuur te voorzien van een tweetal zones waar kalkrijke mortel volgens Amsterdams beproefd recept wordt aangebracht.

De mortel faciliteert de (spontane) groei van muurflora in de voegen van het metselwerk (zie afbeelding). Daarnaast houdt het ontwerp rekening met de juiste vochthuishouding voor muurflora. Hierbij spelen de porositeit van het metselwerk en de waterstand een belangrijke rol.

Het ontwerp van de kademuur is deels circulair: waar voorheen nieuwe natuursteen uit China of Ierland werd geïmporteerd, worden bestaande dekstenen vanuit de Herengracht ingezet. De stenen worden gedemonteerd, gerepareerd en herplaatst na gereedkomen van de nieuwe kademuur. Hetzelfde geldt voor het aanwezige natuursteen in de kademuur of bijvoorbeeld in vleugelmuren van bruggen.

Met onze ontwerpen binnen het ‘Programma Bruggen en Kademuren’ dragen wij, samen met de gemeente Amsterdam, Arcadis en Antea, concreet en effectief bij aan de vergroting van de biodiversiteit in en vergroening van Amsterdam. Dankzij een inspirerende symbiose van civiel ontwerp, ecologie en hergebruik is het programma een aansprekend voorbeeld van concrete verantwoorde vergroting van binnenstedelijke biodiversiteit en vergroening van onze hoofdstad. Als zodanig is een soortgelijke aanpak uitermate geschikt voor andere steden met een grachtennetwerk.