Met generatiedenken naar gebiedsgericht waterbewustzijn in Loenen

Hoe kan een nieuw leven voor de Loenense sprengenbeken bijdragen aan een veerkrachtig landelijk gebied op de flanken van de Veluwe? In het projectgebied de Loenense Beek heeft Witteveen+Bos samen met Waterschap Vallei en Veluwe ‘generatiedenken’ ingezet. Om zo met de inwoners (van jong tot oud) en experts ruimtelijke bouwstenen te definiëren, die als input dienen voor de bredere gebiedsgerichte aanpak van het Voorsterbeeksysteem.

Sprengenbeken zijn een karakteristiek element in het landschap van de Veluwe, als erfenis van een cultuurhistorisch productielandschap. Kunstmatige hoogteverschillen maakten het landschap aantrekkelijk voor de papierindustrie. Het waterverval droeg bij aan de functionaliteit van de papiermolens.

Trots en kostwinning

Van de oorspronkelijke rol van de sprengenbeken als trots en kostwinning voor de dorpen is tegenwoordig weinig meer over. De beken zijn in onbruik geraakt, gedeeltelijk overkluisd en vervullen enkel nog een functie voor de waterafvoer. De relatie tussen het dorp en de beken is verloren gegaan. Daarnaast is er disbalans tussen het huidig gebruik en de beheersituatie, en is de biodiversiteit veelal laag.

Toegenomen (drink)waterwinning en de effecten daarvan op de grondwaterstand worden aangehaald als oorzaak voor het droogvallen van de beken en de effecten hiervan op het huidige landschap. Een andere oorzaak is de verandering in het onderhoud: van handmatig naar machinaal. De sprengenbeken raken eerder beschadigd en gebiedskennis verdwijnt. Ook is wateroverlast door piekbuien actueel.

Instandhouden of nieuwe toekomst?

De beheerder vraagt zich af: wat willen we met het Voorsterbeeksysteem met het oog op de toekomst? Blijven we het systeem in standhouden of is voor de sprengenbeken een nieuwe blik op de toekomst nodig?

Rondom de Veluwe liggen verschillende opgaven zoals het verbeteren van de biodiversiteit, het terugdringen van de stikstofemissie, het verbeteren van de waterkwaliteit voor drinkwater, landbouw en natuur. Specifiek voor Loenen is dat waar de beken vroeger de levensaders van de dorpen vormden, de dorpen nu hoofdzakelijk met de rug naar de beken toe liggen. Een toekomstbestendig en ruimtelijk ontwerp van de sprengenbeken biedt kansen om de opgaven met elkaar te verbinden, waarbij de natuurlijke draagkracht en het menselijk gebruik met elkaar in balans zijn.

Generatiedenken

De beste manier om de toekomst te verbeelden is om deze te ontwerpen. Dit is concreet gemaakt door twee generaties bewoners van Loenen met elkaar in gesprek te laten gaan. De oudere generatie kent het Voorsterbeeksysteem en de sprengenbeken door en door en heeft geleerd van beslissingen in het verleden en het zichtbare effect daarvan op het huidige landschap. De jonge generatie kijkt weer met een eigen bril naar hun (toekomstige) leefomgeving en schetst dit aan de hand van een droombeeld. Deze aanpak heet ‘generatiedenken’ en is geïnspireerd op het boek ‘De Goede Voorouder’ van Roman Krznaric.

Samen met de jongere én oudere generatie van Loenen is naar de sprengenbeken in het landschap gekeken. Tijdens de participatiebijeenkomsten kwam naar voren dat ouderen de sprengenbeken als essentieel dorpselement beschouwen. Veel inwoners hebben jeugdherinneringen aan deze beken of hebben deze zelf onderhouden. De jongere generatie relateert de sprengenbeken aan het bosgebied en hebben geen kennis (meer) van het handmatig onderhoud. Dit feit maakt de oudere generatie bewust van de noodzaak tot kennisoverdracht.

Interactie jong en oud

Ook laat het verschil in referentiekader zien hoe mensen hun leefomgeving door de jaren beïnvloeden en hoe deze verandert. Bij de interactie tussen jong en oud biedt dit direct kansen voor positieve verandering in de (nabije) toekomst. Het opnieuw watervoerend maken van de beken, en accepteren dat (delen van) de sprengenbeken droog staan, biedt kansen voor klimaatadaptatie.

Het resultaat van twee generaties in gesprek laten gaan (eerst afzonderlijk en daarna mét elkaar), is een breed scala creatieve ideeën voor een langetermijnbeeld van de landschapsontwikkeling rondom Loenen. Generatiebreed en gefundeerd met gebiedskennis. In een ceremoniële slotbijeenkomst waarbij ook de dijkgraaf aanwezig is, worden de waardevolle bevindingen overgedragen aan uitvoerende partners en bewoners.

^{Dit project is mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie}