Gebiedsvisie voor gemeente Harderwijk: blueprint voor circulaire stad

De gemeente Harderwijk heeft Witteveen+Bos in 2021 de opdracht gegeven om een gebiedsvisie te ontwikkelen voor een nader te belichten deel van de stad, waarbij circulariteit centraal staat. We mochten de gemeente begeleiden bij het waardegerichte proces, waarbij de duurzame ontwerpprincipes als onmisbare handvatten hebben gefungeerd.

 

 

 

 

Vanuit het principe ‘Ontwerp met de natuur' hebben we in een kansrijk deel van de stad het systeem in kaart gebracht. De geïdentificeerde unieke kenmerken  vormen de harde kaders voor de visie op de ontwikkeling en bieden kansen om meerwaarde te creëren. 

In het belichte stadsdeel is een sprengkop aanwezig van circa 1.000 m2 met een vast stuwpeil. Door de bovenstroomse aanleg van oppervlaktewater (inclusief sprengkoppen/grondwaterbron) is de ontwateringssituatie verbeterd. De sprengkoppen snijden het eerste watervoerende pakket en worden gevoed met grondwater uit het Veluwemassief. Dit grondwater is van hoge kwaliteit. Op basis van principe ‘Ontwerp met de natuur’ brainstormen we hoe we deze sprengkop waardevol kunnen integreren in de inrichting van het gebied. Een van de serieuze opties is watergangen in de vorm van wadi’s, die gerealiseerd worden naast wandel- en fietspaden. Dit zorgt dat de natuur ook echt beleefd kan worden.

Afbeelding 1: Waarde creëren door te werken vanuit het natuurlijke systeem van het gebied

 

 

Steden staan vol fysieke objecten (woningen, kantoren, hallen, enz.) die gebouwd zijn om een bepaalde behoefte of functie te vervullen. Het zit in de aard van de mens om deze objecten te slopen zodra de behoeften veranderen, terwijl de materialen nog niet einde levensduur zijn. Dit zorgt dat de restwaarde van materialen verloren gaat (zie afbeelding 2).

 

 

 

Afbeelding 2: Materiaalstromen in een lineaire stad

De lineaire bouweconomie legt hiermee een zware last op grondstoffen en zorgt door de uitstoot van CO2 tijdens het bouwproces voor een grote milieu-impact. Dit betekent een aanslag op de natuurlijke draagkracht van de omgeving van steden.

Nederland heeft de ambitie om het grondstoffengebruik met 50 % te verminderen in 2030 en in 2050 volledig circulair te zijn. De potentie van een circulaire bouweconomie als onderdeel van een circulaire stad geeft veel nieuwe perspectieven. In een circulaire stad vervullen objecten meerdere functies.

Eén van de uitdagingen bij het opstellen van deze gebiedsvisie is om te bepalen welke functies binnen het gebied moeten komen en hoe deze op een multifunctionele manier in te passen. De eerste stap in de analyse is om overzicht te creëren in de mogelijke functies door te structureren met vragen ‘waarom?’ en ‘hoe?’.

In onderstaande afbeelding is een dergelijke analyse uitgewerkt. Aan de ‘waarom-kant’ staan de beleidsdoelen van de gemeente, aan de andere kant staan voorbeelden van hoe de functie in andere gebieden invulling heeft gekregen. Op deze manier worden beleidsdoelen vertaald in concrete voorbeelden waarbij stakeholders een beeld hebben.

Afbeelding 3: functie analyse

 

 

Een van de dominante kenmerken van een stad is de dynamiek van continue ontwikkeling. Het duurzame principe ‘Flexibel ontwerp' biedt hier houvast. In de visie op de ontwikkeling van dit gebied kan de bouwfasering flexibiliteit bieden voor de langere termijn. Een circulaire stad kenmerkt zich door het vermogen om grip te houden op de veranderende behoeften en uiteenlopende levensduren op verschillende ‘lagen’ van de stad (zie afbeelding 4).

 

 

 

Afbeelding 4: grip op levenscycli

 

Naast functionele levensduur is ook ruimtelijk schaalniveau voor het sluiten van kringlopen van belang. Kringlopen van materiaalstromen zoals bouwmaterialen, energie en water kunnen worden gesloten op meerdere schaalniveaus: wijk, stad, regio of land et cetera. Afbeelding 5 brengt schematisch de kringloop van bouwmaterialen in beeld in relatie tot ruimtelijke schaalniveaus en de tijd.

 

 

Afbeelding 5: behouden waarde van bouwmaterialen en objecten in relatie tot ruimtelijke schaalniveaus en tijd

Wanneer objecten niet meer geschikt zijn om bepaalde behoeften in te vullen, worden de objecten opnieuw grondstoffen. Zo wordt het primaire grondstofgebruik beperkt, worden kringlopen gesloten en kan zoveel mogelijk waarde worden behouden.

 

 

 

 

Op welk schaalniveau kringlopen gesloten kunnen worden, hangt af van de specifieke kenmerken van een gebied, zoals de kosten- en ruimte-efficiëntie. Dit geldt voor alle materiaalstromen. Energie kan door hernieuwbare bronnen elders worden opgewekt. Bouwmaterialen kunnen worden geoogst uit vastgoed dat zijn functie heeft verloren en wordt opgeslagen op een centrale plek in de gemeente.

Een andere materiaalstroom is die van water. Bij voorkeur wordt hemelwater zo lang mogelijk vastgehouden in een wijk. Dan functioneert de stad als een spons. De stand van de techniek maakt het ook mogelijk om waterzuivering decentraal en op natuurlijke wijze te faciliteren met behulp van een helofytenfilter. Ook bestaan waterfabrieken die met behulp van een technische installatie grondstoffen uit afvalwater halen. Een circulaire wijk of stad kan met deze technieken volledig autonoom, hybride of als schakel in een groter systeem circulair worden (zie afbeelding 6).  Dit principe geven we mee in onze visie voor het geanalyseerde deel van Harderwijk als circulair gebied.

 

Afbeelding 6: volledig autonoom circulaire wijk/stad (l), hybride circulaire wijk/stad (m) en wijk als schakel in een circulaire stad/regio (r)

Deel dit project

Meer informatie?