Benieuwd naar de terugblik en conclusies van de webinarreeks Robuuste Watersystemen? Bij deze lanceren we de webinarbundel waarin de boodschap van de verschillende thema’s tot de kern wordt teruggebracht en een duidelijk stappenplan vormt voor de watertransitie!

bekijk de bundel

Wie naar buiten kijkt vergeet soms dat het zomer is. Regen, regen en nog eens regen. Waar de afgelopen zomers gekenmerkt werden door extreme droogte en hitte, is het dit jaar ronduit nat. Zuid-Limburg, Duitsland en België ondervonden hevige wateroverlast. De omstandigheden waren uitzonderlijk. Uit de neerslagstatistieken die in opdracht van STOWA zijn opgesteld bleek dat de neerslaghoeveelheden die Zuid-Limburg in twee dagen te verwerken kreeg een herhalingstijd hebben van ongeveer 1000 jaar. Door klimaatverandering wordt dat in de toekomst eens in de 100 jaar. Tegelijkertijd is ondanks de hevige neerslag van dit jaar de grondwaterstand na de extreme droogte van 2018, 2019 en 2020 nog niet hersteld. Ook de meest hardnekkige klimaatontkenners kunnen er niet meer om heen. Er is iets structureels aan de hand, en het is voelbaar en zichtbaar. Om ons prachtige land leefbaar en toekomstbestendig te houden is een fundamenteel andere benadering nodig van de wijze waarop we met ons bodem- en watersysteem omgaan. Er is een #watertransitie nodig, waarmee we adapteren aan extremere omstandigheden en een perspectief voor de korte en lange termijn creëren.

Een nieuw perspectief begint met het besef, maar ook met de waardering waar we vandaan komen.  En tevens begrip hoe het zo gekomen is. Elke Nederlander weet het: ‘wij Nederlanders’ zijn groot geworden met ‘polderen’ en ‘onze strijd’ tegen het water. We ontgonnen ons land voor landbouw, industrie en handel. We wonnen turf, draineerden het land en trokken waterlopen recht. We bouwden de deltawerken en beteugelden de zee en de brute kracht van de natuur. Als gevolg steeg onze welvaart en gezondheid. Onze ijver en vlijt hadden echter ook een keerzijde. Met onze beteugelingskracht en ontwikkelingsdrang vergaten we de natuurlijke waarden van het watersysteem en schoten we onszelf in de voet. Veen, dat van nature water vasthoudt en in droge perioden water ‘levert’ voor onder andere de landbouw, groeven we af en verstookten we in de kachel. Rivieren sloten we af ten behoeve van de waterveiligheid, waardoor de biodiversiteit afnam maar ook ons eigen voedsel zoals de paling verdween. Het peil van ons land houden we kunstmatig laag waardoor we in venige gebieden te maken hebben met bodemdaling. Ons kostbare water voeren we zo snel mogelijk af naar zee. Daarnaast bouwen we op kwetsbare plekken in bijvoorbeeld beekdalen of laag Nederland en verharden we ons oppervlak structureel waardoor wateroverlast op de loer ligt. We gingen kortom voorbij aan de waarde en de kenmerken van  het natuurlijk watersysteem. Het gevolg is dat de inrichting en het beheer van het watersysteem zijn grenzen heeft bereikt wat extra benadrukt wordt door extremen zoals droogte en hevige regenval die nu als gevolg van klimaatverandering steeds frequenter voorkomen.

Om ons land leefbaar te houden moeten we dus samen opzoek naar een nieuw perspectief. Een perspectief waarin we de weeffouten van het verleden herstellen, de waarde van het natuurlijk watersysteem onderkennen en als basis nemen, maar ook niet voorbij gaan aan de vernuftige techniek waarmee we groot geworden zijn. We gaan opzoek naar Nederland, waterland 2.0.

Hoe Nederland, waterland 2.0 er precies uit ziet, zullen we samen moeten ontdekken. Eén ding is duidelijk:  de inrichting, het gebruik, het beheer, maar ook de samenwerking tussen partijen moet op de schop. Er is een watertransitie nodig, waarin het landschap weer centraal komt te staan en er ruimte is voor water en natuur.  Schoon en gezond water is niet langer vanzelfsprekend, maar wordt gekoesterd. Het water wordt vastgehouden waar het valt, het grondwater wordt aangevuld en dient (weer) als reservoir, de afvoer wordt vertraagd, voor wateroverlast kwetsbare plekken (beekdalen, etc.) worden ontzien voor woningbouw, stedelijke gebieden worden ‘onthard’, functie volgt peil, de bodemvitaliteit krijgt een impuls en kringlopen worden duurzaam, verantwoord en betaalbaar gesloten. Daarnaast zullen we met elkaar hard aan de bak moeten om de snelheid waarmee het klimaat verandert af te remmen door onder meer het verminderen van de uitstoot en het vastleggen van broeikasgassen.

Voor het vormgeven van deze transitie op korte termijn zijn in onze ogen drie pijlers essentieel: begrip van het systeem als basis, een integrale benadering van opgaven, en samenwerken met lef en daadkracht.

Om het systeem te herstellen en tot een nieuw perspectief te komen, moet je eerst begrijpen hoe het werkt. De feitelijke basis van een systeemanalyse is het fundament voor een goede samenwerking. Je moet dezelfde feitenbasis hebben om het eens te kunnen worden, maar ook samen de juiste beslissingen te nemen. Opgaven moeten niet los van elkaar worden beschouwd. Integrale gebiedsgerichte systeemanalyses helpen om de vinger op de zere plek te leggen en inzicht te krijgen in de samenhang en de wijze waarop het bodem- en watersysteem robuuster gemaakt kan worden, afgestemd op de regio en de locatie. Daarnaast helpt de systeemanalyse om inzicht te krijgen in de kosten en de baten van kansrijke scenario’s, zowel op de korte als de lange termijn. Toekomstige generaties krijgen zo een stem.

In Nederland Waterland 2.0 doen we dit samen met de partijen in het gebied, waarbij we toewerken naar een nieuwe vorm van samenwerken. Polderen 2.0. Een gedeelde feitenbasis staat aan de basis om de juiste afwegingen te doen en (politieke) beslissingen te nemen, maar is ook essentieel voor draagvlak om in het gebied daadwerkelijk iets te veranderen. Uiteindelijk zorgen niet de feiten, maar de mensen voor verandering. Om Nederland Waterland 2.0 te laten slagen zullen we ons daarom aan elkaar moeten verbinden. Alleen door met compassie naar elkaar te luisteren, ontstaan er nieuwe inzichten en kunnen we bestaande barrières (in onze sociale, maatschappelijke en economische systemen) overwinnen. En dat is noodzakelijk om niet alleen op papier, maar ook ‘in het veld’ resultaat te boeken.

Grensontkennende samenwerking, over de landsgrenzen heen, tussen alle sectoren en op alle niveaus (bottom-up en top-down): van natuurorganisaties, het rijk, de waterschappen, gemeentes, provincies en non-gouvernementele organisaties tot de industrie, de financiële en verzekeringssector, landbouw en particulieren is nodig. Daarnaast is innovatie cruciaal, om bijvoorbeeld het waterverbruik in de industrie te reduceren en de transitie richting een circulaire samenleving waar te maken.

Ook is de politiek aan zet om Nederland naar een water robuust land te begeleiden. Een goede visie op de ruimtelijke ordening voor Nederland is vereist om de #watertransitie te laten slagen, maar ook om de watertransitie in samenhang met andere urgente opgaven zoals de woningbouwopgave, de biodiversiteitcrisis (stikstof inbegrepen) en klimaatverandering te lijf te gaan. Het formatieproces is nog steeds bezig, dus bij deze doen wij de oproep om de volgende 6 punten mee te nemen aan de formatietafel:

1. Beschouw de grote opgaven van nu (watertransitie, energietransitie, woningbouwopgave, biodiversiteitscrisis en het behoud van welvaart) tezamen en maak keuzes. Niet alles hoeft overal;
2. Geef de juiste sturing op landelijk niveau middels een goede lange termijnvisie om dit te bewerkstelligen. Bied heldere kaders. Zet veel zwaarder in op baten. Organiseer een ministerie van VROM 2.0 voor regie vanuit de ruimtelijke ordening. Zo breng je verantwoordelijkheid en middelen samen;
3. Laat ruimte aan de regio om (binnen duidelijke kaders) maatwerk te leveren;
4. Laat in het gebied het specifieke bodem- en watersysteem met al zijn waarden bij de ruimtelijke beslissingen leidend zijn, geef de bodem en het water een stem aan tafel en fundeer je beslissingen op een gedegen feitenbasis;
5. Leg de functie hierbij op de juiste plek. De functie volgt het natuurlijk bodem- en watersysteem;
6. In plaats van afrekenen en verantwoorden: Geef vertrouwen, durf om te gaan met onzekerheid en geef daarmee ruimte voor nieuwe oplossingen.

Tenslotte, het is te gemakkelijk om alles aan de politiek over te laten. Wij hebben allemaal onze verantwoordelijkheid. De transitie begint bij onszelf. Durf jij van de gebaande paden af te wijken en een win-win-win situatie te creëren voor jou, je samenwerkpartner en het watersysteem? Begin klein en denk groot! Laten we het samen gaan doen!

Meer lezen en/of kijken?

Dit voorjaar heeft Witteveen+Bos een 10-delige webinarreeks georganiseerd. In deze webinarreeks is in meer detail te zien waar het knelt en zijn verschillende perspectieven en oplossingen voor de #watertransitie verkend. De webinars zijn opgenomen en na te kijken. Daarnaast is van de reeks een inspirerende bundel gemaakt inclusief aansprekende voorbeelden. Tot slot verschijnt elke 2 maanden een blog met een spraakmakend persoon met zijn of haar visie op de #watertransitie. Genoeg inspiratie dus, zou je zeggen. Nu samen aan de slag!

Bekijk de bundel

Vragen, suggesties en/of opmerkingen?

Heeft u vragen, suggesties en/of opmerkingen over dit stuk of over de #watertransitie in het algemeen. Of heeft u ideeën voor grens ontkennende samenwerking? Contacteer: Marloes van der Kamp (marloes.van.der.Kamp@witteveenbos.com) of Sebastiaan Schep (Sebastiaan.schep@witteveenbos.com).

Meer informatie over de auteurs

Deze blog is tot stand gekomen in samenwerking met experts van verschillende vakdisciplines: bodem (Corinne Koot), water (Ebbing van Tuinen, Jaap Klein, Ingrid van den Brink & Inge Phernambucq), ecologie (Remco van Ek, Daan van Wieringen), waterkwaliteit (Marloes van der Kamp & Sebastiaan Schep), klimaatadaptatie (Matthias Hoendermis), circulariteit (Arjen van Nieuwenhuijzen) en omgevingsproces (Jacqueline Bulsink en Michiel Voskamp).