Weerbaar tegen watertekort

Met de hitte van de komende dagen komt ook de druk op zoetwater, lees het grondwaterpeil, meer op de voorgrond in de nationale media. Zo bericht Trouw op 18 juli dat de hoeveelheid water die via de Rijn ons land binnenstroomt, historisch laag is. De gevolgen van het lage grondwaterpeil voor de infrastructuur (dijken), economie en ecologie kunnen indringend zijn. Witteveen+Bos is in verschillende projecten betrokken om de structurele oorzaken te achterhalen en snelle detectie- en maatregelsystemen te ontwikkelen.

Om de grondwaterstand te laten stijgen is een integrale aanpak over meerdere jaren nodig. De omvang van de droogte-opgave vraagt om combinaties van verschillende maatregelen in het hele gebied. Zo heeft Witteveen+Bos voor drie zoetwaterregio’s de analyse en de procesbegeleiding verzorgd om te komen tot maatregelen waarmee Nederland weerbaar wordt tegen een mogelijk watertekort.

Binnen het nationale Deltaprogramma hebben we op verzoek van drie regio’s - Zoetwaterregio Oost-Nederland, Deltaplan Hoge Zandgronden en IJsselmeerregio - de volgende activiteiten verricht:

• zoetwatermaatregelen geformuleerd en deze beoordeeld op o.a. effectiviteit en kosten
• inhoudelijke ondersteuning geboden in het vervolgproces met systeemkennis, rapportages, GIS-viewers en presentaties
• de processen in de regio’s begeleid voor het gezamenlijke maatregelprogramma en de subsidie-aanvraag.

Het doel was om tot een zesjarig maatregelprogramma zoetwater te komen, dat wordt gedragen door alle betrokken partijen: provincies, waterschappen, gemeenten, drinkwaterbedrijven, de LTO, en natuur- en terreinbeherende organisaties. Ook diende het programma geschikt te zijn voor subsidie vanuit het Deltafonds.

De extra uitdaging vormde hierbij de versnippering van kennis, verantwoordelijkheden, bevoegdheden en geld. Zowel inhoudelijke kennis als financiële middelen van alle water- en terreinbeherende organisaties moesten samengebracht worden om de grote droogte-opgave op succesvolle wijze aan te pakken.

Balans zoek

Watertekort dat onder meer tot uiting komt in lage grondwaterstanden is ook een kwestie van het ontbreken van een balans, onder meer in landelijke gebieden.

Er ligt veel druk op het natuurlijke systeem. We lopen tegen de grenzen van dat systeem aan en ervaren daarmee een achteruitgang in biodiversiteit, watertekorten in de zomer, mislukte oogsten, watervervuiling en wateroverlast in tijden van hevige neerslag.

De aanpak van de marktgroep Landelijk Gebied bij Witteveen+Bos neemt het natuurlijke systeem als basis. Dit systeem bestaat uit abiotische (zoals water, bodem) en biotische (ecologische) factoren. Door eerst te kijken naar de samenhang tussen deze factoren, vinden we de oorzaken waardoor een natuurlijke balans uit evenwicht is geraakt.

Beter zicht op waterstromen

Bijvoorbeeld, als een gebied kampt met terugkomende watertekorten (droogte) kan het probleem worden opgelost door water van elders op te pompen (energie, tijd, geld). De oorzaak wordt echter niet aangepakt, het natuurlijke evenwicht blijft verstoord en de kosten zullen in de loop van de tijd blijven oplopen.

Beter is het om te kijken naar de waterstromen in het gebied (waar komt het water vandaan? waar stroomt het naar toe?), de bodemvitaliteit (wat is het organische stofgehalte? wat is er bij deze bodemsoorten nodig om water vast te houden?) en het ecosysteem (welke planten groeien hier en passen deze bij het bodem- en watersysteem?).

Anticiperen op korte termijn

Behalve de structurele aanpak is het ook goed om op korte termijn te anticiperen om periodes van waterschaarste. Witteveen+Bos heeft in samenwerking met HKV voor Rijkswaterstaat en tien waterschappen de Watervraagprognosetool ontwikkeld.

De tool geeft op basis van verwachte neerslag en verdamping een prognose voor de zoetwatervraag aan het oppervlaktewater tot zes weken vooruit. Bij een dreigend watertekort geeft de tool feitelijke informatie over de watervraag voor verschillende functies, zoals stedelijk gebied, landbouw en natuur, zodat belangen kunnen worden gewogen in besluiten over de waterverdeling en maatregelen om ergere tekorten te voorkomen. Bij de besluitvorming is goede informatie over de vraag naar zoetwater cruciaal.