Waterplantenoverlast Gooi- en Eemmeer: een heldere blik op een potentieel troebel ecosysteem

De waterrecreatiesector op het Gooi- en Eemmeer ondervindt hinder van ondergedoken waterplanten. Om te verkennen welke speelruimte er is voor (beheer)maatregelen is een systeemanalyse uitgevoerd. De systeemanalyse laat zien dat het Gooi- en Eemmeer gevoelig is voor een omslag van een heldere en plantenrijke toestand richting een troebele toestand. Ingrepen gericht op het verminderen van de plantengroei (maaien, verdiepen) vergroten het risico op verslechtering van de toestand. Aanvullende maatregelen, zoals verlaging van de nutriëntenbelasting en herinrichting, zijn nodig ten behoeve van de ecologie maar ook om hinder voor waterrecreatie te voorkomen.

Overlast door waterplanten is de laatste jaren regelmatig in het nieuws. Boten komen vast te zitten, vislijnen breken en zwemmers hebben last van waterplanten aan hun voeten. Recreanten en recreatieondernemers dringen aan op maatregelen. Zo ook in het Gooi- en Eemmeer, waar Doorgroeid fonteinkruid tot meer en meer overlast leidt. Doorgroeid fonteinkruid kan goed tegen verstoring (inclusief maaibeheer) en kan groeien tot een lengte van 6 meter. Hierdoor kan deze soort ook in de diepere delen van de meren voor overlast zorgen. Om hinder te beperken maait de Stichting Maaien Waterplanten Randmeren al enkele jaren de waterplanten in opdracht van de Gebiedscoöperatie Gastvrije Randmeren (een samenwerkingsverband van 16 gemeenten). Voor het maaien is een ontheffing Wet natuurbescherming afgegeven. Deze ontheffing is voor de omvang en frequentie van het maaien gebaseerd op de Handreiking waterplanten maaibeheer van Rijkswaterstaat. Het maaibeheer dat volgens deze Handreiking is toegestaan is, met name voor de recreatievaart, niet meer toereikend om de overlast afdoende te beperken. Naast de toenemende verspreiding en verdichting, bemoeilijkt een snelle hergroei na het maaien de beheersbaarheid van de overlast. Daarnaast is het natuurlijke afsterven van de planten van half augustus naar half september opgeschoven, waardoor de overlastperiode verlengd is.

Om hinder te beperken is de Stichting Maaien in samenwerking met de Gebiedscoöperatie op zoek naar een structurele oplossing voor de waterplantenoverlast. Denkrichtingen zijn: - optimalisatie van het maaibeheer (waarbij de bestaande maaivergunning zou moeten worden verruimd); - verdieping van de bodem; - bodemberoering met de onderkant van een schip of schroef; - aanpassen/aanbrengen bodembedekkend materiaal.

Om te verkennen wat de effecten zijn op het ecosysteem van dergelijke ingrepen en of dit past binnen het wettelijk kader (Natura2000 en KRW) heeft Witteveen+Bos in samenwerking met FLORON een systeemanalyse uitgevoerd. De systeemanalyse heeft in beeld gebracht hoe het aquatische ecosysteem van het Gooimeer en Eemmeer in elkaar steekt en wat de robuustheid is van het ecosysteem. Daarnaast is aan de hand van een aantal scenario’s verkend welke effecten een eventuele ingreep, zoals verdieping of intensivering van het maaibeheer, kan hebben op de robuustheid van de systemen. Hiermee zijn aanknopingspunten voor een handelingsperspectief verkregen. Als instrument voor de systeemanalyse is gebruik gemaakt van de methodiek van de Ecologische Sleutelfactoren (ESF’s). Deze landelijke methodiek helpt om inzicht te krijgen in de factoren die het meest sturend zijn voor de ecosysteemtoestand. In deze studie is gefocust op de eerste drie sleutelfactoren: productiviteit van het water, lichtklimaat en productiviteit van de bodem. Deze sleutelfactoren gaan namelijk over de aan- of afwezigheid van ondergedoken waterplanten. Het opstellen van een water- en stoffenbalans en het gebruik van PCLake ter ondersteuning van het begrip is een belangrijk onderdeel van de methodiek. In dit artikel, gepubliceerd door H2O Waternetwerk, worden de bevindingen van de (model)analyse op hoofdlijnen gepresenteerd. Voor meer informatie verwijzen we graag naar het projectrapport.

Het artikel is geschreven door Marloes van der Kamp, Emma van Deelen, Bob Brederveld (Witteveen+Bos), Michiel Verhofstad (FLORON) en Rita Braam (Gebiedscoöperatie Gastvrije Randmeren). Je vind het hele artikel hier.