Symbiose tussen mens en natuur: Rotterdam als nationaal park

Wonen, werken, reizen, bouwen en leven in de stad; met symbiose tussen mens en natuur. Net als veel stedelijke gebieden in de Randstad, staat Rotterdam de komende decennia voor serieuze uitdagingen. Denk aan afnemende biodiversiteit, lucht-, water- en bodemkwaliteit die onder druk staan en de stijgende zeespiegel en opwarming van de aarde. In opdracht van en samen met Heijmans hebben we een visie mogen ontwikkelen om de havenstad op lange termijn gezond en leefbaar te houden.

Het resultaat is te zien tijdens de tentoonstelling Nationaal Park Rotterdam in het Natuurhistorisch Museum Rotterdam en komt samen in een gedetailleerd vogelvlucht storyboard. Centraal in onze visie staat een toekomstperspectief voor het Rotterdam van 2100 waarin het voorbestaan van de stad en al haar inwoners - mensen en dieren - duurzaam is gewaarborgd. Hopelijk werkt deze visie inspirerend en aanjagend voor de discussie over ambitie en versnelling van stedelijke biodiversiteit.

Dit maakt Rotterdam als Nationaal Park een bruikbare metafoor voor een toekomstperspectief op het Rotterdam van de toekomst. In Nationaal Park Rotterdam wordt ruimte gemaakt voor grootschalige natuur en nieuwe en verdwenen diersoorten. Tegelijkertijd wordt ook het leefgebied van de inwoners van de stad aan de Maas beschermd.

Natuur als samenwerkingspartner

De grote uitdaging schuilt in het zoeken naar een balans tussen bestendige economische welvaart en een gezonde biodiversiteit. Immers; een gebalanceerd ecosysteem is veerkrachtig en bestendig. Door groen en natuur als volwaardige samenwerkingspartner te zien, ontstaat een systeem met veerkrachtige en gevarieerde natuur die tegen een stootje kan.

Om het tij van een afnemende biodiversiteit te keren vervullen de reservaten, de groene en blauwe aders en de ecologische hotspots (zie ‘De drie fundamenten van Nationaal Park Rotterdam’ voor uitgebreide uitleg) een hoofdrol. Deze kerngebieden zijn belangrijke ankers voor een robuuste biodiversiteit, als koelte-batterijen voor de stad, om CO₂ vast te leggen, de lucht te filteren en water te bergen bij hemelwaterpieken. Dit gaat hand in hand met recreatie voor de inwoners en bezoekers.

Het netwerk van reservaten, corridors en groene ankers is dé plek waar de natuur zich thuis voelt; van vlinder, vogel tot egel, vleermuis, bever en ook de eekhoorn. Langs de Maas kan de robuuste moerasnatuur zijn plek weer krijgen, met ruimte voor beverdammen en zeearendnesten. Door te kiezen voor bomen, struiken en kruiden die passen bij de bodem en grondwater van Rotterdam, worden bodemleven en waterkwaliteit versterkt. Inclusief algen en mossen die CO₂ vasthouden en fijnstof afvangen. Waarbij ook insecten als hommels en wilde bijen hun onmisbare rol kunnen spelen bij het bestuiven van onze voedselgewassen.

Ook bebouwing draagt in Nationaal Park Rotterdam nadrukkelijker bij aan meer groen en natuur. Door groene en levende gebouwen, met planten als onderdeel van de constructie . Daken met wateropvang helpen bij de wateropgave en tegen hittestress. Denk aan de verdichting rondom station Rotterdam Alexander als de ‘Alexander Canyon’ of de Kop van Zuid waar de gebouwen op poten staan, waar het water van de Nieuwe Maas onderdoor stroomt en sedimentbanken afzet. Zo is meer ruimte voor de dynamiek van de natuur.

Voedsel- en grondstoffenproductie gaat lokaal

In het Rotterdam van 2100 is ook ruimte gecreëerd voor lokale productie van voedsel- en grondstoffen om hiermee grondstofketens op stadsniveau te smeden. De Alexander Canyon is een plek waar op terrassen gewassen worden verbouwd, die voedsel en bouwmaterialen produceren. De aanvoerroute van voedsel en bouwmateriaal, geproduceerd in het ommeland, loopt langs de grote stadshubs aan de rand van de stad. Zo bereiken we dat we nuttige en duurzame grondstoffen niet meer van ver halen.

De rivier voert sediment aan, materiaal als zand, klei en kiezels, wat gebruikt kan worden als bouwmateriaal in de sedimentcentrale. Hout en gewassen als vlas en lisdodde zijn hernieuwbaar, biobased en groeien in de stad en langs de oevers van de Maas. Hout kan worden gebruikt als constructiehout, vlas en lisdodde als isolatiemateriaal. Tijdens de groei van deze grondstoffen ontstaat symbiose tussen mens en natuur; ze bieden een thuis aan dieren, helpen de stad koel houden, geven plek voor ontspanning en slaan natuurlijk CO₂ op.

Mobilteit: van auto naar fietsen, lopen en OV

In het huidige Rotterdam neemt verkeer en parkeren veel ruimte in. Dit maakt plaats voor groen en water. Fietsen, lopen en goed openbaar vervoer zorgen voor een totaal andere stadslogistiek. In Nationaal Park Rotterdam verplaatsen we ons in de stad met kleine elektrische voertuigen, met de monorail en over het water met de watertaxi. Fietsen en wandelen is de norm. Dit is gezonder voor de luchtkwaliteit en voor mensen. De auto is hierbij niet langer een statussymbool, de groene en gezonde ruimte voor de deur is dat wel.

In het verlengde van onze eigen verplaatsingen vindt bevoorrading plaats via grote multifunctionele hubs op strategische plekken aan de ring van Rotterdam, waar bewoners goederen ophalen of kleine moderne voertuigen deze goederen verder transporteren de stad in. De logistiek wordt efficiënter en minder milieubelastend omdat we meer brengen en halen uit onze eigen wijken en buurten zoals voedsel uit de openbare ruimte. De openbare ruimte is zo de nieuwe supermarkt.

Waterkwaliteit en -veiligheid

Om antwoord te bieden op de gestegen zeespiegel, de piekneerslag en perioden van droogte is in Rotterdam Nationaal Park serieus werk gemaakt van watersturing. De waterkering is een bewuste menselijke ingreep. Als het zoute water van de zee te veel stijgt, stuwt het de rivieren op en vervangt vanaf daar het zoete water. Ook in het achterland. Het zoute water zal dus in de zee gehouden moeten worden, tegelijk moet meer ruimte worden gemaakt voor (zoet) rivierwater.  

(Piek)neerslag mag niet leiden tot overlast. Lokaal en rond de stad is ruimte nodig om te water te bergen, als een spons. Deze ruimte voor waterberging en -sturing kan ook worden gecombineerd met recreatie, zoals in het Zuidelijk Sponsreservaat. Het opgevangen water kan worden gebruikt als  drinkwater. Met natuurlijke filters (helofytenfilters) kunnen we het al voor een groot deel zuiveren, zoals bij eiland Brienenoord (10) en de Kuip als ‘badkuip’. Het water is ook de start om typische Maas-natuur te laten ontstaan. Zo kunnen we lokale drinkwatervoorzieningen maken en ook voldoende  bergen zodat we bij drogere periodes toch over voldoende water beschikken.

Witteveen+Bos heeft deze visie gemaakt in opdracht van en in samenwerking met Heijmans en het Natuurhistorisch Museum Rotterdam.