De lonkende, maar ook gevaarlijke kant van CO2-reductie door covid-19 (deel 1)

Duurzaam Gebouwd column door Maarten Schäffner

Als ambassadeurs van de gezonde en duurzame gebouwde omgeving zijn wij verheugd om te zien dat de CO₂-uitstoot wereldwijd spectaculair afneemt. Het jaar 2020 zal de geschiedenisboeken ingaan als de grootste CO₂-reductie in één jaar ooit. Gelukkig een fijne bijkomstigheid, maar natuurlijk veroorzaakt door een afschuwelijke pandemie. Kop op! We komen samen wel weer uit deze crisis! Maar belanden we dan niet meteen weer in de volgende klimaat- of stikstofcrisis? Wat kunnen we in de gebouwde omgeving leren van de crisis? En hoe voorkomen we dat de CO₂-uitstoot in de bouwsector weer binnen een paar maanden op het oude niveau zit? 

Door de coronacrisis wordt er wereldwijd een afname van ongeveer 1,6 miljard ton CO₂-uitstoot gemeten (bron: website CarbonBrief). Dat is een afname van ruim 4 % van de wereldwijde CO₂-uitstoot, en daarmee de sterkste afname in één jaar ooit. Omdat het hier een gemiddelde betreft is de uitstoot op het hoogtepunt van de maatregelen nog veel groter. In China nam de uitstoot op het heftigste punt van de crisis zelfs af met 25 procent en is die nog altijd lager dan voor de uitbraak.

Als we het dichter bij huis bekijken dan kunnen we een grove schatting maken voor een afname van 10 % CO₂-uitstoot in 2020 door toedoen van Corona in Nederland (20 miljoen ton CO₂ minder dan het totaal van 200 miljoen ton CO₂ - bron: CBS). Daarbij wordt geen rekening gehouden met de afname van vliegverkeer en scheepvaartverkeer omdat die (vooralsnog) geen onderdeel uitmaken van onze nationale CO₂-target. Deze 10 % reductie wordt voornamelijk veroorzaakt door een afname van verkeer (+/-40 %) en een reductie in energieverbruik (+/- 10 %). Omdat in het perspectief van het klimaatakkoord van Parijs te zetten: Om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad, moet de CO₂-uitstoot wereldwijd elk jaar met 6 procent omlaag.

Beschouwing - effecten op de bouwsector in Nederland

In de onderstaande beschouwing ga ik uit van voornamelijk de positieve effecten voor klimaatverandering. Uiteraard zijn er ook negatieve effecten, en ga ik nauwelijks in op de sociale gevolgen van mijn adviezen. Ik ben me daarvan bewust! Maar ik doe dat om de effecten voor klimaat en de kansen voor de bouwsector scherp te krijgen. De uiteindelijke invulling zal mogelijk dus integraler en meer in samenspraak met andere disciplines moeten zijn! 

• Voor de meeste adviesbureaus geldt dat de footprint is gezakt naar praktisch ‘nul’, maar de bedrijven blijven toch draaien. Uiteraard is er een verschuiving van werk-footprint naar privé-footprint maar zowel op warmtebehoefte als transport wordt veel gewonnen. Hoewel de lange termijn effecten natuurlijk nog kunnen tegenvallen lijkt het traditionele beeld, ‘economische groei is inherent aan CO₂-uitstoot’, niet te kloppen. We kunnen dus blijkbaar veel minder reizen, met veel minder kantoorruimte en met veel minder energiegebruik voor warmte.

• Wat mij betreft is de mooiste conclusie die we in zijn algemeenheid kunnen trekken, dat wij als mensheid in staat zijn om de benodigde CO₂-reductie - om catastrofale gevolgen te voorkomen - mogelijk te maken! Wie had dat gedacht? Uiteraard zijn de omstandigheden waaronder afschuwelijk, maar het is wel een bewijs dat het mogelijk is. Als klimaatingenieur stelt me dat enigszins gerust… We hebben bottom-up voldoende draagvlak nodig en top-down goed leiderschap en dan is het mogelijk om de klimaatcrisis te bedwingen.    

• Het is zeer belangrijk dat we blijven investeren in duurzaamheid, juist nu! De afgelopen weken sprak ik al opdrachtgevers die minder aandacht besteden aan klimaat en circulariteit door toedoen van de coronacrisis. Door juist nu te investeren kan de komende groei (na de crisis) veel duurzamer tot stand komen. Dit leidt uiteindelijk tot een veel stabielere bouwsector. Opdrachtgevers moeten dus juist nu investeren in duurzaamheid en gezondheid.

• Het leveren van installatiemateriaal zit al flink in de knel door de coronacrisis. Vooral zonnepanelen en onderdelen daarvan worden schaarser en schaarser (bron Cobouw). Volgens NVTB, metaalunie en HIBIN zijn bouwmaterialen nog goed leverbaar maar bij een tweede flinke uitbraak kan dit mogelijk veranderen. We zijn erg afhankelijk van bouwmaterialen uit het buitenland. Moeten we daar in een circulaire economie met korte transparante ketens niet beter over nadenken?

• Een andere zeer verheugende conclusie is dat de natuur in staat is om zich razendsnel te herstellen. Zo zijn er voor het eerst sinds jaren weer vissen zichtbaar in de kanalen van Venetië en nemen de stikstof overschotten in Nederland rap af. Het adaptieve vermogen van de natuur mogen we zeker niet onderschatten, maar helaas schuilt daarin ook een gevaar. Voordat het positieve effect zijn werking heeft in hele biodiversiteitsketens, dan zijn we minimaal een jaar verder (bron Wallis de Vries van Wageningen University). Wanneer we ons daarna weer zo gaan gedragen als voor de coronacrisis, is het effect alweer weg.

• Wel zien we dat er een gevaar schuilt in de maatregel dat OV alleen voor uitzonderlijke situaties mag worden gebruikt. We moeten zorgen dat daardoor niet iedereen de auto wordt ingejaagd…

• Daarnaast blijkt uit verschillende onderzoeken dat we natuur ook veel meer gaan waarderen. Dit leidt tot veel meer draagvlak voor groene duurzame initiatieven in de samenleving. Momentum dus!! 

In het tweede deel van de publicatie 'De lonkende, maar ook gevaarlijke kant van CO₂-reductie door covid-19',  wordt ingegaan op kansen en aanbevelingen voor de bouwsector. 

Deze column is geschreven door Maarten Schäffner is brancheambassadeur Koninklijke NLingenieurs Deze column is geschreven door Maarten Schäffner - hij is brancheambassadeur Koninklijke NLingenieurs / Witteveen+Bos -  in samenwerking met Jos Schild en Basak Karabulut, brancheambassadeurs Gezonde & Duurzame Gebouwde Omgeving van NL Ingenieurs en is eerder verschenen op de website Duurzaam Gebouwd.